Het team Kempen en Midden-Limburg van Natuurmonumenten meldt het ambacht van het traditioneel bevloeien van grasland van grasland op De Plateaux in Bergeijk aan voor de Knippenbergprijs.
Bevloeien van grasland is een landbouwtechniek, waarbij graslanden kunstmatig door stromend water bemest worden met kalk en mineralen uit rivieren, beken en bronnen. Met behulp van de kleinste hoogteverschillen en een ingenieus systeem van sloten en sluizen vloeit het water over de weiden, waardoor een rijk graslandschap ontstaat. Het doel is de grasgroei te stimuleren om uiteindelijk zoveel mogelijk kwalitatief goed gras/hooi te kunnen oogsten.
In Nederland wordt dit nog in twee gebieden gedaan: op de ‘Pelterheggen’ op De Plateaux in Noord- Brabant en op ‘het Lankheet’ in Twente. De Pelterheggen op De Plateaux zijn in 1851 aangelegd met als doel productie van hooi voor de cavalerie. Een ingenieus stelsel van aanvoersloten en afvoergreppels werd aangelegd om het water nauwkeurig te reguleren en over de velden te laten stromen. Voedselrijk Maaswater uit het kanaal Bocholt Herentals werd zo via aanvoersloten, aquaducten, sluisjes en stuwen over de vloeiweiden geleid, om na bevloeiing en achterlating van het voedselrijke slib weer via de greppels afgevoerd te worden. Met de komst van kunstmest is het vloeiweidesysteem midden vorige eeuw in onbruik geraakt.
Waarde
In 1982 kocht Natuurmonumenten de Pelterheggen aan. De structuur van kanaaltjes, sluisjes en afvoersloten bleek nog behoorlijk gaaf aanwezig. Alleen vervallen. Ook de hoge natuurwaarden waren in potentie aanwezig, maar moesten verder ontwikkeld worden.
In 2002 is er een uitgebreid restauratieplan gemaakt om de steeds verder vervallen kunstwerken te restaureren. Doel was ook om de bevloeiing zelf zo nog beter te kunnen reguleren. Inmiddels had ook Natuurmonumenten ondervonden dat het veel kennis en vakmanschap vergt om de vloeiweiden zo te beheren dat de natuur maximaal profiteert. Kundige boswachters verdiepten zich in het bevloeiingsambacht dat sindsdien van boswachter op boswachter wordt overgedragen. Naast de boswachters zijn tegenwoordig ook veel vrijwilligers betrokken bij het beheer van de vloeiweiden. Met als resultaat: een zee van orchideeën in het voorjaar en uitbundig bloeiende herfsttijloos in het najaar. Behoud van het ambacht en versterken van natuurwaarden gaan zo hand in hand. Om in de toekomst het ambacht van bevloeien te borgen is Natuurmonumenten voornemens om een Vloeiweidengilde op te richten.
Het ambacht van bevloeien is sinds april 2021 bijgeschreven op de Nederlandse inventarislijst van immaterieel erfgoed. In december 2023 is het traditioneel bevloeien van grasland door Unesco erkend als immaterieel erfgoed.
Vasthouden van water
De vloeivelden van de Pelterheggen maken deel uit van een Natura2000-gebied: een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Om zowel de hoge erfgoedwaarden als de belangrijke natuurwaarden te beschermen is in 2024 het project ‘Herstel Watersysteem Plateaux’ gestart. Met als doel het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering en de droogteproblematiek in het natuurgebied. Het project is enerzijds gericht op het herstel en verbetering van de historische bevloeiingsinfrastructuur zoals het aanvoerkanaal, de hoge brug en ‘t Saske. Anderzijds is het ook de bedoeling de waterhuishouding stroomafwaarts van de vloeivelden te verbeteren door het water dat van de vloeiweiden komt door het bos te laten stromen naar de Klotvennen. Zo wordt het beschikbare Maaswater zo lang mogelijk in het gebied worden vastgehouden en zo veel mogelijk benut voor het op peil houden van de grondwaterstand in het natuurgebied. De vloeiweiden krijgen zo een nieuwe, extra functie. Het sluiscomplex van Het Saske dat in Vlaanderen ligt wordt gerestaureerd en krijgt weer de functie waarvoor het gebouwd is: het reguleren van het water voor de Pelterheggen. In dit project wordt samengewerkt met gemeente Pelt, gemeente Valkenswaard en gemeente Bergeijk en wordt mede gefinancierd door Provincie Noord-Brabant en Coca-Cola in Nederland.
Meer informatie over het ambacht en de vloeiweiden van De Plateaux is te lezen en zien via onderstaande links:
https://www.immaterieelerfgoed.nl/nl/graslandbevloeiing
https://www.natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/de-plateaux/pelterheggen-vloeiweiden-van-de-plateaux
Foto’s: Collectie Natuurmonumenten
